بررسی هندسه پنهان در نگاره های هفت گنبد بهرام اثر شیخ زاده

چکیده ی پایان نامه بررسی هندسه پنهان در نگاره های هفت گنبد بهرام اثر شیخ زاده هندسه پنهان، مختصات هندسی است که هنرمند بر اساس آن به ترکیب بندی اثر خود می پردازد و هدف از آن ایجاد یک کل منسجم است به گونه ای که حاوی بیانی هنری باشد. در عین حال، مختصات این هندسه و تناسبات ریاضی و دیگر عناصری که بر مبنای آن اثر هنری خلق می شود، ظاهراً نمودی در اثر ندارد. با محسوس نبودن برای بیننده در نگاه نخست، این هندسه پنهان نامیده شده است. پژوهش حاضر، ضمن بررسی هندسه پنهان در نگاره های هفت گنبد بهرام اثر شیخ زاده خراسانی تلاش نمود با پرداختن به اصول تناسبات ریاضی نگاره ها، اشکال هندسی، مقوله رنگ، جنبه های عرفانی اثر، سوالات زیر را مورد بحث و تحلیل قرار دهد: 1) چیدمان و ترکیب اجزاء در نگاره های «هفت گنبد بهرام» اثر شیخ زاده چگونه است؟ 2) مفاهیم نمادین هفت رنگ در این نگاره های چیست؟ 3) کاربرد هندسه پنهان در نگاره های «هفت گنبد بهرام» چگونه است؟ در این پژوهش، با بهره گیری از دو فرایند نظری و عملی و در روشی ترکیبی به مقوله هندسه ی پنهان در این نگاره ها پرداخته شد. در فرایند نخست، با استفاده از روش بررسی کتابخانه ای، داده ها را جمع آوری و در فرایند بعدی، با استفاده از روش تحلیل محتوا، نگاره ها را بر اساس مختصات به دست آمده از فرایند نخست، مورد ارزیابی قرار داد. نتایج حاکی از آن است، شیخ زاده با استفاده از ترکیب بندی عناصر، اشکال، و رنگ به ایجاد یک کل منسجم در هر نگاره دست یافته است که دلالت بر هر یک از حکایات گنبدهای مثنوی دارد. افزون بر این، در تمام مجموعه هفت نگاره نیز، این ترکیب بندی به چشم می خورد. علاوه بر ترکیب بندی عناصر و اجزاء، نگارگر به چیدمان رنگی نگاره نیز توجه داشته و در نظامی سنجیده و در هم تنیده، رنگ ها را در راستای محتوای عرفانی حکایات به کار گرفته است. هندسه پنهان در زیرساخت تمامی نگاره های هفت گنبد حضوری پررنگ داشته است تا چنین اثر فاخر و هنرمندانه ایی مصور گردد. به علاوه، با کمک مختصات هندسی و تناسبات ریاضی اثبات گردید برای خلق اثری با مضامین متعالی، نگارگر ایرانی، شیخ زاده، در تمامی این هفت نگاره افزون بر اسپیرال بر مبنای مربع، از اسپیرالی با مختصات اعداد اصم استفاده نموده که حاوی اسرار و رموز عرفانی بوده و سیر تکامل را نشان می دهد. واژگان کلیدی: ترکیب بندی، تناسب، مکتب دوّم تبریز، نگارگری، هندسه پنهان.